Αντικαταθλιπτική Αγωγή και Παρενέργειες!

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα τριών συγκεκριμένων χημικών κατηγοριών θεωρούνται από την συντριπτική πλειοψηφία των ψυχιάτρων ως φάρμακα πρώτης εκλογής για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης:

α) Οι Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors – SSRIs) όπως η φλουοξετίνη (Πρωτότυπο σκεύασμα Ladose στην Ελλάδα και Prozac στις Η.Π.Α.), η παροξετίνη (Seroxat), η σιταλοπράμη (Seropram), η εσιταλοπράμη (Cipralex), η φλουβοξαμίνη (Dumyrox) και η σερτραλίνη (Zoloft).

β) Οι Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης και Νοραδρεναλίνης (Serotonin Norepinephrine Reuptake Inhibitors – SNRIs) όπως η φλουβοξαμίνη (Efexor) και η ντουλοξετίνη (Cymbalta).

γ) Το Ειδικό/ Νοραδρενεργικό Σεροτονεργικό Αντικαταθλιπτικό (Noradrenergic/ Specific Serotonergic Antidepressant – NaSSA), η μιρταζαπίνη (Remeron).

Τα φάρμακα αυτά χρειάζονται περίπου 2 με 4 εβδομάδες για να δράσουν και σε γενικές γραμμές βοηθούν περίπου το 60% – 70% των πασχόντων να βρουν βελτίωση στα συμπτώματά τους τουλάχιστον σε βαθμό 50% (όπως ορίζεται η «ανταπόκριση» στη θεραπεία). Ωστόσο αν μία φαρμακευτική αγωγή αποτύχει, μπορούμε να αυξήσουμε τη δόση του φαρμάκου, να αλλάξουμε το φάρμακο ή να χρησιμοποιήσουμε συνδυασμούς δύο ή και τριών φαρμάκων αντικαταθλιπτικών και άλλων φαρμάκων που ενισχύουν τη δράση των αντικαταθλιπτικών. Αν έχουμε ένα διάστημα π.χ. 6 μηνών για να κάνουμε αυτές τις αλλαγές, τότε το ποσοστό ανταπόκρισης της κατάθλιψης στα φάρμακα ανεβαίνει από το 60% – 70% στο 90%. Το χρονικό αυτό διάστημα συντομεύει αρκετά αν κάνουμε επιλογές και αλλαγές φαρμάκων βασισμένες στο γενετικό προφίλ του πάσχοντος μετά από εξετάσεις DNA οι οποίες όμως κοστίζουν αρκετά ακριβά (περί τα 500 με 600 ευρώ).

Η διάρκεια της θεραπείας είναι τουλάχιστον 6 μήνες (για ήπιες καταθλίψεις). Ωστόσο πολλοί ψυχίατροι συστήνουν την λήψη της αγωγής για 1 χρόνο ή και περισσότερο ανάλογα με την βαρύτητα της κατάθλιψης, γιατί έχει βρεθεί πως μεγαλύτερης διάρκειας θεραπείες συνοδεύονται από μικρότερα ποσοστά υποτροπής (κάτι που μπορεί να σχετίζεται με την εξήγηση που δώσαμε πιο πάνω για την μη υποτροπή της κατάθλιψης).

Οι παρενέργειες των SSRIs και των SNRIs είναι πολλές, όμως οι συνηθέστερες είναι ότι προκαλούν πονοκέφαλο, ναυτία και άλλες διαταραχές από το πεπτικό, κάνουν τα χέρια να τρέμουν ελαφρά όταν κάποιος τα χρησιμοποιεί, προκαλούν υπερδιέγερση, νευρικότητα και άγχος και παρεμβαίνουν στις λειτουργίες τις σχετικές με το σεξ, όπως προκαλούν διαταραχές στύσης, παρεμποδίζουν την έλευση του οργασμού ή ελαττώνουν την όρεξη για σεξ. Οι περισσότερες απ’ αυτές τις παρενέργειες είναι αντιμετωπίσιμες με φάρμακα και υποχωρούν μέσα σε 2 με 4 εβδομάδες θεραπείας. Εξαίρεση αποτελούν οι παρενέργειες που σχετίζονται με τη σεξουαλική λειτουργία οι οποίες μερικές φορές επιμένουν για μήνες ή και καθ’ όλη τη διάρκεια της θεραπείας και είναι μόνο εν μέρει αντιμετωπίσιμες με φάρμακα. Η μιρταζαπίνη (NaSSA) διαφέρει σημαντικά από τα SSRIs και τα SNRIs αναφορικά με το προφίλ παρενεργειών της. Δεν προκαλεί υπερδιέγερση, νευρικότητα και άγχος (αντίθετα έχει κατευναστική δράση), δεν προκαλεί διαταραχές της σεξουαλικής λειτουργίας και δεν προκαλεί διαταραχές από το πεπτικό ή πονοκέφαλο. Ωστόσο προκαλεί σχεδόν κατά κανόνα έντονη υπνηλία που επιμένει συνήθως και το πρωί παρ’ όλο που το φάρμακο χορηγείται το βράδυ και σημαντική αύξηση βάρους λόγω του ότι ανοίγει την όρεξη για υδατάνθρακες (ζυμαρικά και γλυκά). Η πρωινή υπνηλία υποχωρεί μετά από 2-3 εβδομάδες θεραπείας και μπορεί να είναι λιγότερη αν κάποιος πάρει το φάρμακο όχι ακριβώς πριν την βραδινή κατάκλιση, αλλά λίγες ώρες πριν• αναφορικά με την πρόσληψη βάρους, συνήθως χρειάζεται μεγάλη αυτοσυγκράτηση και πολλή προσοχή στη διατροφή για να μην πάρει κάποιος βάρος υπό την φαρμακευτική αγωγή με μιρταζαπίνη.

Υπάρχουν και άλλες κατηγορίες αντικαταθλιπτικών φαρμάκων που δεν χρησιμοποιούνται τόσο ευρέως και των οποίων η αναφορά εδώ ξεφεύγει από τους στόχους μίας περιληπτικής αναφοράς στην κατάθλιψη και την θεραπεία της. Αξίζει μόνο εδώ να σημειώσουμε μία κατηγορία φαρμάκων, τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά που από την δεκαετία του ’60 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’90 οπότε επιβλήθηκε η καινοτόμος τότε φλουοξετίνη (Ladose στην Ελλάδα, Prozac στις Η.Π.Α.) ήταν η πρώτη επιλογή κάθε ψυχιάτρου για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει πολλά φάρμακα από τα οποία αυτό που χρησιμοποιήθηκε πιο ευρέως ιδίως στην Ευρώπη και στην Ελλάδα είναι η κλομιπραμίνη (Anafranil).

Η κλομιπραμίνη χρησιμοποιείται ακόμα ως φάρμακο δεύτερης ή τρίτης εκλογής όταν τα υπόλοιπα αποτυγχάνουν, και από πολλούς ψυχιάτρους θεωρείται πιο αποτελεσματική από τα νεότερα αντικαταθλιπτικά στις σοβαρές καταθλίψεις. Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά παραγκωνίστηκαν από τα νεότερα λόγω του ότι τα τρικυκλικά έχουν περισσότερες και εντονότερες παρενέργειες από τα νεότερα και όχι γιατί έχουν μικρότερη ή βραδύτερη αποτελεσματικότητα. Οι συνηθέστερες παρενέργειές τους είναι ότι πλέον των παρενεργειών που αναφέρθηκαν για τα SSRIs και τα SNRIs, προκαλούν έντονη ξηροστομία και δυσκοιλιότητα και η σοβαρότερη (αν και όχι τόσο συχνή) ότι διαταράσσουν την καρδιακή λειτουργία.