Φοβίες: μορφές, συμπτώματα και αντιμετώπιση!

“Ως φοβία θεωρείται η κάθε μη ρεαλιστική και συνήθως ακραία αντίδραση φόβου που προκαλείται αυτόματα, που δεν μπορεί να ελεγχθεί με τη θέλησή μας και που οδηγεί σε μια αποφευκτική συμπεριφορά.”

Τα άτομα που υποφέρουν από φοβίες έχουν επίγνωση της υπερβολής τους, άσχετα αν δεν μπορούν να την ελέγξουν.

Μορφές φοβιών

Οι τρείς κύριες κατηγορίες φοβιών θα αναπτυχθούν παρακάτω.

Ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει περισσότερες από μία φοβίες ταυτόχρονα:

1. Αγοραφοβία : τα άτομα με αγοραφοβία φοβούνται να βρεθούν σε ανοιχτούς ή άγνωστους χώρους ή να εκτεθούν σε καταστάσεις όπου δεν θα υπάρχει δυνατότητα άμεσης βοήθειας, σε περίπτωση που θα τους συνέβαινε κάτι απρόοπτο, π.χ. μια ξαφνική αδιαθεσία. Ο φόβος ενός τέτοιου ενδεχόμενου τους αποτρέπει να ταξιδέψουν μόνοι, να βρεθούν σε μέρη με πολύ κόσμο ή συνωστισμό κ.τ.λ.

2. Κοινωνική φοβία : ή αλλιώς κοινωνικό άγχος. Τα άτομα με κοινωνική φοβία νιώθουν άγχος και έντονη ανασφάλεια σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις ή εκδηλώσεις, όπως, για παράδειγμα, να φάνε παρουσία άλλων, να μιλήσουν σε ένα ακροατήριο ή να τους κοιτούν όταν κάνουν κάτι (π.χ. όταν εργάζονται).

3. Ειδική φοβία : η ειδική φοβία εκδηλώνεται ως φόβος π.χ. για κάποιο συγκεκριμένο ζώο (σκυλί, έντομο κ.ά.) ή για κάποια κατάσταση, όπως το ταξίδι με αεροπλάνο, να βρεθούν σε μεγάλο ύψος (υψοφοβία) κ.ά. Οι ειδικές φοβίες μπορεί να εμφανίζονται μεμονωμένα αλλά και περισσότερες της μίας ταυτόχρονα στο ίδιο άτομο, οπότε να συγκροτούν μια ψυχική διαταραχή.

Οι αγχώδεις διαταραχές, όπως είναι και οι φοβίες, εμφανίζονται κατά κανόνα στη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Για παράδειγμα, έχει καταδειχθεί πως οι περισσότερες περιπτώσεις κοινωνικής φοβίας εμφανίζονται για πρώτη φορά ανάμεσα στο 10ο και 20ο έτος της ηλικίας και πως η ύπαρξη κοινωνικής φοβίας αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης αργότερα στη ζωή.

Η αγοραφοβία και η κοινωνική φοβία είναι οι φοβίες που δημιουργούν τα περισσότερα και μεγαλύτερα προβλήματα στην καθημερινότητα ενός ατόμου. Η πρώτη θεωρείται ως η πλέον παραλυτική μορφή φοβίας καθώς μπορεί, κυριολεκτικά, να καθηλώσει ένα άτομο στο σπίτι του και, ως εκ τούτου, να του δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα με την εργασία, τις σπουδές και τις κάθε μορφής διαπροσωπικές του σχέσεις.

Συμπτωματολογία

Όταν ένα άτομο εκτίθεται στο φοβικό του αντικείμενο ή σε μια φοβική του κατάσταση, τότε παρατηρούνται μία σειρά από σωματικές, συμπεριφορικές γνωστικές και συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως ακριβώς συμβαίνει και σε μία έντονη κρίση άγχους/πανικού.

1. Σωματικές αντιδράσεις

Η ροή του αίματος προς τους μύες αυξάνεται κατά πολύ, όπως και ο καρδιακός ρυθμός. Παρατηρούνται, επίσης, μεταβολές στην αρτηριακή πίεση, εφίδρωση, ρίγη, κοκκίνισμα του προσώπου, διαστολή της κόρης των ματιών, δύσπνοια, σωματικός τρόμος, ξηροστομία κ.ά.

2. Συμπεριφορικές αντιδράσεις

Για παράδειγμα, η αποφυγή ή η φυγή από την κατάσταση που προκαλεί φόβο.

3. Γνωστικές αντιδράσεις

Για παράδειγμα, σκέψεις του τύπου «Τώρα θα πεθάνω», «Η αράχνη θα πηδήξει επάνω μου και θα πάθω μεγάλο κακό», «Θα λιποθυμήσω μέσα στον κόσμο και θα γίνω ρεζίλι» κ.ά.

4. Συναισθηματικές αντιδράσεις

Κινητοποιούνται πολλά και επώδυνα συναισθήματα όπως φόβος, θυμός, απόγνωση κ.ά.

Όταν τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται σε συνάρτηση με καθημερινές καταστάσεις, που δεν είναι αλλά βιώνονται ως «απειλητικές», τότε η ψυχική οδύνη είναι πολύ μεγάλη.

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Οι φοβίες αντιμετωπίζονται κυρίως με κάποιου είδους ψυχοθεραπεία (γνωστική, έκθεσης, ψυχαναλυτική κ.τ.λ.).

Στη γνωστική θεραπεία, δίνεται έμφαση στο σπάσιμο των αρνητικών σκέψεων, όσον αφορά σε μια πιθανή μελλοντική έκθεση αυτού που φοβούνται.

Στην ψυχοθεραπεία έκθεσης, γίνεται μια προσεκτική προσπάθεια εξάσκησης στην έκθεση του ατόμου σε καταστάσεις που προκαλούν έντονη δυσφορία και άγχος. Για παράδειγμα, στην περίπτωση μιας φοβίας για τις αράχνες, η έκθεση μπορεί να αρχίσει με συζητήσεις για τις αράχνες που σταδιακά να καταλήξει στο να κρατήσει το άτομο μια ψεύτικη και, κατόπιν, ακόμα και μια αληθινή αράχνη στο χέρι του.

Στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, όπως προκύπτει και από την κλινική περίπτωση που προαναφέραμε, στόχος είναι η συνειδητοποίηση των αιτιών καθώς και η βίωση των συναισθημάτων που σχετίζονται με αυτές.

Η αντιμετώπιση των φοβιών με αντικαταθλιπτικά θεωρείται πως έχει νόημα μόνο στην περίπτωση που το άτομο έχει ταυτόχρονα και κατάθλιψη. Κατά κανόνα, τα φοβικά συμπτώματα επανεμφανίζονται μετά τη διακοπή της αντικαταθλιπτικής αγωγής.